راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن-بخش چهارم

راه های رسیدن به آرامش روانی ازنگاه قرآن

13- عفت و پاكدامنی:

عفّت "نقطه مقابل شكم پرستی وشهوت پرستی است كه از مهمترین فضائل انسانی محسوب می شود.

راغب در مفردات عفّت را اینگونه معنی می كندكه، به معنی " پدید آوردن حالتی در نفس است كه آدمی را از علبه شهوت باز می دارد. وعفیف كسی است كه دارای این وصف باشد. "

حال رابطه عفت وپاكدامنی باآرامش در چیست؟

باید گفت: اولا نتیجه عفت وپاكدامنی، دارا شدن طهارت نفس است وطهارت وپاكی نفس یك آرامشی را با خود برای انسان به همراه دارد.

وثانیا انسانهای عفیف فكرشان كمتر به امور جنسی وشهوی مشغول می شود ووقتی فكر آنها كنترل شد دل مشغولی آها نسبت به این امور كمتر خواهد شد ولذا تعادل روحی پیدا می كنند. برای همین انسانهای عفیف به مراتب از افراد لا ابالی وهوس باز و... از آرامش روحی وتعادل شخصیتی بیشتری در زندگی بر خوردارند.

یكی از آیاتی كه می توان این مطلب را از آن برداشت كرد در سوره مباركه نور است:

"قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم ویحفظوا فروجهم ذلك ازكی لهم انّ الله خبیر بما یصنعون "

(به مؤمنان بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند،وعفاف خودرا حفظ كنند، این برای آنها پاكیزه تر است، خداوند از آنچه انجام می دهند آگاه است.)

در این آیه به دو مسئله مهم كه رعایت كردن آنها موجب طهارت وپاكی انسان می شود اشاره می كند، كه هر دوی آنها از موجبات آرامش است. كنترل چشم وپوشاندن وحفظ كردن عورتین از نگاه دیگران، از لوازمات پاكدامنی وعفاف هستند.

كنترل چشم یكی از دستورات مهم علمای اخلاق برای كنترل فكر وجلوگیری از اندیشه های باطل است. چراكه وقتی چشم كنترل شد وآنچه كه نمی بایست ببیند، ندید، فكر هم طبیعتا مشغول این امور نمی شود. ووقتی فكر انسان مشغولیت نداشت،قلب هم مشغولیت پیدا نمی كند. ونتیجه كنترل چشم، رسیدن به آرامش روحی وآرامش فكری وآرامش جسمی و... می شود.

نكته:

" یغضّوا "درآیه كذشته از ماده غضّ به معنی كم كردن ونقصان است كه در بسیاری از موارد در كوتاه كردن صدا یا كم كردن نگاه به كار می رود.

بنا براین آیه نمی گوید مؤمنان باید چشمهای خود را فرو ببندند،بلكه می گوید باید نگاه خود را كوتاه كنند. واین تعبیر لطیفی است،به این منظور كه اگر انسان به راستی هنگامی كه بازن نامحرم (یا چیز دیگری كه نگاه به آن جایز نیست ویا نگاه به آن ضرورت ندارد) روبرو می شود، بخواهد چشم خود را به كلّی ببندد ادامه راه رفتن ومانند آن برای او ناممكن می شود. امّا اگر نگاه را از صورت واندام او برگیرد وچشم خود را پایین اندازد، گویی از نگاه خویش كاسته است وآن صحنه ای را كه ممنوع است از منطقه دید خود به كلّی حذف كرده است.

دراین ایه علاوه بر اینكه حفظ چشم وكنترل آن را راه رسیدن به پاكی وآرامش معرفی كرده است همچنین پاكدامنی وعدم ارتكاب به زنا وپوشش عورتین از نگاه دیگران را نیز یكی از راههای رسیدن به آرامش وپاكی معرفی فرموده است.

" یحفظوا فروجهم ذلك ازكی لهم "

" این دو روش (یعنی كنترل چشم وپوشش شرمگاه از نگاه دیگران)برای دین ودنیای افراد نافع تر وبرای پاك ماندن از تهمت مفیدتر وبه تقوی نزدیكتر است "

برای همین وقتی كسی خود را از تعرّض وبرخورد با نامحرمان حفظ كند یقینا تهمت ارتكاب فساد وفحشاء ومنكرات با او زده نمی شود ودر نتیجه اعصاب وروان او به هم ریخته نمی شودوجنگ ودعوا وخونریزی بر پا نمی گردد. واز طرفی

" حفظ شرمگاه انسان را از آلودگی ها وعواقب ناگوار بیماریهای آمیزشی حفظ می كند "

امروزه یكی از اموری كه بسیاری از خانواده ها را تهدید می كند وآنها را به نابودی واز هم پاشیدگی می كشاند، شیوع بیماریهایی است كه در اثر بی بند وباری افراد پدید آمده است مانند بیماری بسیار خطرناك ایدز، كه هر روز آمار مبتلایان به ایدز افزوده می شود.

یكی از راههای انتقال این بیماری ارتكاب به زنا وآمیزشهای جنسی است. كسانی كه مبتلا به این بیماری می شوند، در جامعه مورد طرد واقع می شوند وافراد با دید بد به آنها نگاه می كنند.

برای همین آنها دچار به هم خوردگی تعادل روحی وروانی می شوند و همیشه مضطرب وپریشان حال هستند. حال اگر همه به توصیه قرآن عمل می كردند وچشم خود را از گناه وارتكاب به گناه می پوشاندند ودامن خود را به فسادهای اخلاقی مانند: زنا و... آلوده نمی ساختند، دیگر دچار چنین معضلی نمی شوند ودر نهایت زندگی شان سرشار از آرامش وامنیت می شد.

14- محبّت، نیكوكاری و احسان به دیگران:

انسان تشنه محبت ونیكی می باشد. واگر از محبت ونیكی واحسانِ كسی بهره مند شد، احساس آرامش وامنیت وجئد اورا می گیرد.

خداوند برای اینكه همه ما به داشتن این روحیه،روحیة محبت كردن به دیگران تشویق كند،پاداش كسانی كه (اهل محبت وكمك واحسان به دیگران هستند واسباب امنیت وآرامش دیگران را فراهم می كنند) را،رساندن آنها به مقام امنیت وآرامش در دنیا وآخرت بیان می كند.

"بلی من اسلم وجهه لله وهو محسن فله اجره عند ربه ولا خوف علیهم ولاهم یحزنون "

(آری، كسی كه روی خود را تسلیم خود كند ونیكوكار باشدپاداش او نزد پروردگارش ثابت است، نه ترسی بر آنهاست ونه غمگین می شوند)

پس می توان از این آیه این برداشت را كردكه افراد نیكوكار وخدمت رسانِ به مردم، كه موجبات آرامش دیگران را فراهم می كنند خداوند هم در مقابل آرامش وامنیتِ دنیا وآخرت آنها را فراهم می كند.

نیكی به دیگران وشاد كردن دل دیگران، یك خوشحالی شادابیِ روحی را نصیب انسان می كند ویك آرامش روانی را به انسان می دهد كه قابل وصف نیست. منظور از احسان هم فقط، نیكی به دیگران نیست بلكه به تعبیر المیزان " مراد به احسان عمل صالح است. " بنابراین به تعبیر قرآن راه رسیدن به آرامش وامنیت در دنیا وآخرت مشروط به دو شرط است 1- تسلیم خدابودن 2- عمل نیك انجام دادن. (آن هم به صورت مستمر وسیره عملی وروش دائمی داشتن).

امنیت وآرامش مطلق در دنیا وآخرت را از (ولاخوف علیهم ولاهم یحزنون) می فهمیم چون به صورت مطلق آمده است ومقید به قیدی نشده است. وبه افرادی كه اهل احسان هستند مژده آرامش وامنیت همیشگی وجاویدان را می دهد وبه انها می فهماند كه " روزنه اطمینان بر آنها بسته نمی شود وآثار امید بخشی اسلام واحسان وآرامش حاصل از آن ورهایی از انگیزه های خوف وحزن دائم ة همان گشوده شدن درِ بهشت بر روی مسلم ومحسن می باشد.

بادیگران احساس برادری كردن از سفارشات قرآن كریم است. "انماالمومنون اخوه "

همیشه در تنهایی به انسان احساس ترس واضطراب دست می دهد. ولی وقتی با گروه باشد حسّ آرامش برای اوایجاد می شود. پس برای اینكه با گروه باشد لازم است این گروه را حفظ كند وبرای حفظ گروه، محبت واحسان به آنها لازم است.

همكاری با دیگران وكمك مالی ومعنوی به آنها در قالب انفاق وصدقه ة هدیه وایثار وگذشت وعفو وبخشش و... می تواند انسان را در میان گروه دوست داشتنی كند.

پیامبر (ص) در حدیت قدسی از محبت وتعاون میان مردم به صورت عامل جلب محبت خداودست یابی به آرامش واطمینان وامنیت یاد می كند. آنجا كه می فرماید: "قال الله تعالی: حقت محبتی للمتحابین فیّ وحقت محبتی للمتزاورین فیّ، وحقت محبتی للمتجالسین فیّ، الذین یعمرون مساجدی بذكری، ویعلمون الناس الخیر، ویدعونهم الی طاعتی اولئك اولیائی الذین اظلهم فی ظل عرشی واسكنهم فی جواری وآمنهم من عذابی وادخلهم الجنه قبل الناس بخمسمأته عام یتنعمون فیها وهم فیهاخالدون " پیامبر بعد از ذكر این حدیث فرمودند: (الا ان اولیاء الله لاخوف علیهم ولاهم یحزنون)  

15- اصلاح:

اصلاح كه به معنی درست كردن وعیوب را بر طرف كردن می آید. در قرآن كه گاهی به صورت مطلق استعمال شده می توان برداشت كرد كه منظور، هم اصلاح خویشتن است وهم اصلاح جامعه ودیگران.

اگر انسان خودش را اصلاح كند یعنی اخلاق ورفتار درستی پیدا كند ثمرة این اصلاح، رسیدن به آرامش روحی وروانی است. چرا كه خودسازی یعنی پاكسازی روح از آلودگیهای اخلاقی، وطهارت وپاكی روح، تسكین دهنده وآرامش بخش می باشد.

اصلاح جامه هم چنین تأثیری بر افراد جامعه می گذارد، یعنی اگر جامعه ای اصلاح شد وآلودگیها وتخلفات وجنایا ت در آن جامعه به حد اقل رسیده، همه كسانی كه در آن جامعه هستند احساس امنیت وآرامش می كنند وترس ودلهره و... از وجودشان بیرون می رود.

پس برای اینكه حس امنیت وآرامش فضلی زندگی انسان را بگیرد لازم است اول به اصلاح خویش وبعد به اصلاح جامعه پرداخت. اگر همه این كار را وظیفه خود بدانند، فضای این جامعه برای همه گلستان می شود.

قرآن در سوره مباركه اعراف می فرماید:

"یا بنی آدم اما یأتینكم رسل منكم یقصون علیكم آیاتی فمن اتقی واصلح ولاخوف علیهم ولا هم یحزنون "

(ای فرزندان آدم اگر رسولانی از خود شما به سراغتان بیایند كه آیات مرا برای شما بازگو كنند (ازآنها پیروی كنید) زیرا آنها كه پرهیزگاری پیشه كنند وعمل صالح انجام دهند (ودر اصلاح خویش ودیگران بكوشند) نه ترسی برآنها هست ونه غمناك هستند.)

با توجّه به این آیه می توان گفت كه كوشش در جهت اصلاح خویشتن ودیگران، ترس وغم را از دل آدمی دور می كند نه در این دنیا نا امنی وتهدید وترس سراغ آدمی می آید ونه در آخرت، چرا كه پاك سازی خویشتن وساختن نفس موجب رضای الهی می شودودر نتیجه امنیت اخروی آدمی تضمین شده است.

در جامعه ای كه انسانهای مصلح واصلاح كننده وجود نداشته باشد، خطر نا امنی وبی هویتی آن جامعه را تهدید می كند. ودر مقابل اگر گروهی به اصلاح جامعه بپردازند وفساد وتباهی وجرم وخلاف را در آن جامعه نابود كنند. این جامعه یك جامعه آرمانی وایده آل می شود كه از نعمت امنیت برخوردار است كه همه افراد آن جامعه هم از این نعمت بهره مند می شوند.

خاتمه:

در این پژوهش سعی شد تا راههای رسیدن به آرامش روحی وروانی را از دیدگاه قرآن دنبال كنیم. ولذا از بحثهای حاشیه ای خودداری شده است. قطعا این پژوهش كاملترین پژوهش دراین جهت نخواهد بود، وباید در آینده نزدیك با تحقیقی گسترده تر كاملتر گردد.

در این تحقیق شاید آوردن مباحثی مانند دیدگاه روانشناسان یا تعریف روان و... ضروری به نظر می آید ولی به خاطر محدودیت هایی امكان آوردن آن بحثها وجود نداشت. ولی سعی دارم در تحقیقی دیگر این نواقص رارفع كنم تا شاید اثری قابل قبول برای اهلش پدید آید.

----------------------------------------------------------

منابع ومآخذ:

1- القرآن الكریم- ترجمه ناصر مكارم شیرازی

2- المفردات فی غریب القرآن- ابوالقاسم حسن بن محمد الراغب الاصفهانی متوفی 502- دفتر نشر الكتاب

3- مجمع البحرین- فخرالدین طریحی- تحقیق: سیداحمد حسینی- ناشر مكتب نشرالثقانه الاسلامیه

4- العین - خلیل بن احمدالفراهیدی- تحقیق: دكتر ابراهیم سامرائی،دكتر مهدی المخزومی- مؤسسه دارالهجره

5- لغت نامه دهخدا،علی اكبر دهخدا- مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران

6- فرهنگ فارسی به فارسی پیام،دكتر سید محمود اختریان- چاپ پیام

7- شرح وتفسیر لغات قرآن - جعفر شریعتمداری- مؤسسه چاپ وانتشارات قدس رضوی

8- المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه- سید كاظم محمدی،محمد دشتی - نشر امام علی (ع)

9- ترجمه تفسیر مجمع البیان- شیخ ابو علی الفضل بن الحسن الطبرسی - ترجمان: سید ابراهیم میر باقری،احمد بهشتی،شیخ محمد رازی،سید هاشم رسولی محلاتی،علی صحت،علی كاظمی،محمد مفتح،ضیاءالدین نجفی،حسین نوری- انتشارات فراهانی- تهران

10- ترجمه تفسیر المیزان،سید محمد حسین طباطبایی (م1402)- مترجم: سیدمحمد باقرموسوی همدانی- قم- دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین

11- پرتوی از قرآن - سید محمود طالقانی- تهران شركت سهامی انتشار

12- تفسیر نمونه- ناصر مكارم شیرازی- نشر تهران - دارالكتب الاسلامیه

13- تفسیر نور- محسن قرائتی- ناشر: مركز فرهنگی درسهای قرآن- چاپخانه بزرگ قرآن كریم

14كشف الحقایق عن نكت الآیات والدقایق- محمد كریم الطوی الحسین الموسوی نشر تهران

15- روح الجنان وروض الجنانفی تفسیر القرآن- ابوالفتوح رازی (حسین بن علی بن محمد الخزاعی نیشابوری)- بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی

16- الدرالمنثور(وبها مشهاالقرآن الكریم مع تفسیر ابن العباس)جلال الدین سیوطی- مطبعه الفتح- جده- ناشر دارالمعرفه

17- فی ظلال القرآن - سید قطب - دارالشروق- قاهره

18- بحارالانوار- محمد تقی مجلسی- مؤسسه الوفاءبیروت- لبنان- انتشار1404

19- دائره المعارف قرآن كریم ج1- مركز فرهنگ معارف قرآن - ناشر مؤسسه بوستان كتاب قم

20- معارف قرآن(7)- اخلاق قرآن- محمد تقی مصباح یزدی- نگارش: محمد حسین اسكندری- انتشارات مؤسسه امام خمینی

21- پیام قرآن - اخلاق قرآن- ناصر مكارم شیرازی- ناشر مدرسه امیرالمؤمنین

22- معراج السعاده- احمد نراقی - مؤسسه مطبوعاتی علی اكبر علمی - تهران

23- سیمای صابران در قرآن- یوسف قرضاوی- ترجمه وتحقیق: محمد علی فشاركی - انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی آستان قدس رضوی

24- نقش ایمان در زندگی- یوسف قرضاوی- ترجمه: فرزانه غفاری،محسن ناصری- نشر احسان

25- قرآن وروانشناسی- محمد عثمان نجاتی - ترجمه عباس عرب- نشربنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی

26 بازگشت به خویشتن یا توبه نصوح- رضوانعلی مصیبی- ناشر جامعه القرآن الكریم- چاپ افق

27مجله حدیث زندگی (ویژه جوانان)سال 14- شماره3- مرداد وشهریور 1383

-------------------------------------------------------

نویسنده: حسن عسگری

به نقل از : پژوهشکدهﻱ باقرالعلوم

http://www.pajoohe.com