استثناء

هرگاه بخواهیم کسی یا چیزی را از حکم قبلی جدا کنیم از «اسلوب استثناء » استفاده می کنیم .

اسلوب استثناء دارای  سه رکن است که عبارتند از :

1- مستثنی :اسمی است که بوسیله ی یکی از ادات استثناء از حکم ما قبلش جدا شده است .

2- ادات استثناء : که عبارتند از : ( اِلاّ ، غَیر ، سِوی ، حاشا ، عَدا ، خَلا  )

3- مستثنی منه : و آن اسمی است که مستثنی از آن جدا شده و غالبا قبل از « الا ّ » قرار دارد .

مانند : ذَهَبَ الطُّلابُ اِلاّ سَعیداً . (  الطُّلابُ : مستثنی منه     الا ّ : ادات استثناء   سعیدا ً : مستثنی .           

اعراب مستثنی :

1- در صورتی که مستثنی منه در جمله ذکر شده باشد . مستثنای آن از نظر اعراب غالبا منصوب است .

( و به آن استثناء تام گفته می شود . )

اَذهَبُ کُلَّ یَومٍ اِلی المَدرسةِ الاّ الجُمُعَةِ . ( الجُمُعَةِ : مستثنی و منصوب )

2- گاهی مستثنی منه از جمله حذف می شود که در این صورت اعراب مستثنی مطابق نقشی است که مستثنی منه

محذوف در جمله داشته است . ( به این نوع اسلوب ،  استثناء مفرغ می گوییم . مانند :

هَل یَنجَحُ اِلاّ المُجِدُّونَ .              ( المجدون : مستثنی در استثناء مفرغ و مرفوع به اعراب فاعل محذوف )

لَیسَ وَعدُکَ الاّ الصِّدقَ              ( الصدق  :  مستثنی در استثناء مفرغ و منصوب به اعراب خبر لیس محذوف )

مَا الاَدبُ الا التَواضُعُ                   ( التواضع : مستثنی در استثناء مفرغ و مرفوع به اعراب خبر محذوف )

الانسانُ لا یَطْمَئِنُّ قلبُهُ الاّ بِذِکرِ اللهِ   ( ذکر : مستثنی در استثناء مفرغ و مجرور به حرف جر )

تذکر :

1- مستثنی و مستثنی منه نمی توانند فعل یا حرف باشند بلکه همواره یک اسم هستند .

2- الا در میان ادوات حرف بوده و غیر عامل می باشد.

3- غالبا مستثنی منه  قبل از الاّ و مستثنی بعد از الاّ می آید .

4- مستثنی منه دارای یک مفهوم کلی است و بر بیش از یک نفر دلالت می کند .

5- در استثناء مفرغ ارکان جمله قبل از الاّ ناقص است . و با کلمه ی بعد از الاّ کامل می شود .

6- استثنا ء مفرغ در جملات منفی یا استفهامی وجود دارد .

ترجمه :

برای ترجمه با اسلوب استثناء باید به نکات زیر توجه کرد .

1- برای ترجمه ی الاّ از کلماتی مانند : (غیر از ، مگر ، جز ، بجز ، به استثنای ) استفاده می کنیم .

2- درجملات استثناء مفرغ با ادات نفی نوعی حصر و اختصاص وجود دارد و این گونه جملات را می توان به صورت

مثبت و مؤکد نیز ترجمه کرد .

مانند : ما قامَ الاّ هذا الطالبُ  ( تنها این دانش آموز برخاست . ) جز این دانش آموز برنخاست .

3-« اِنَّما» نیز یکی از ادواتی است که حصر را بیان می کند و در ترجمه ی آن باید از تعابیری چون : « فقط ، تنها ، بی شک ،

و ..............»  استفاده کرد.        اِنَّما العِزَّةٌ  ِللهِ وَ رسولِهِ وَ المؤمنینَ . : عزت فقط از آن خدا و پیامبرش و مؤمنان است .       

جملاتی که دارای اسلوب استثناء هستند .

تام :

1- نَجَحَ التَّلامیذُ فِی الامتحانِ الاّ المُتَکاسِلَ .

2- یَنقُصُ کُلُّ شیءٍ بِالانفاقِ الاّ العلمَ .

3- کُلُّ شَیءٍ هالِکٌ الا وَجهَهُ .

4- لایَفُوزُ الناسُ الاّ المُجِدِّینَ مِنهُم .

5- اَدَّیتُ اِمتحانَ جمیعِ الدروسِ الاّ اللغةَ العربیةَ

6- کلُّ شیءٍ یَرخُصُ اِذا کَثُرَ الاّ الادبَ

7- اِنَّ الانسانَ لَفِی خُسرٍ الاّ الذینَ آمنوا و عَمِلوا الصالحاتِ .

8- اَستَشِیرُ الناسَ الا الجاهِلینَ .

 مُفَرَّغ :

9- ما قَرَأتُ الاّ درسَ اللغةِ العربیة ِ.            10- لاتَعبُدُوا الاّ اللهَ

11- ما کنتُم الاّ الخاشِعینَ

12- هل جزاءُ الاحسانِ الاّ الاحسانُ .

13- لاتَطْلُبْ الاّ الحَسَناتِ

14 – فَلَنْ نَزیدُ کُم الاّ عذاباً

15 – لایَتَمَتَّعُ بِهذهِ القدرةِ الاّ الخفّاشُ

16- و مَاالمالُ وَ الاَهلُونَ الاّ وَدائِعُ .